Naxwaha Afsoomaaliga Casharka 10aad

Xiriiriyeyaal

Qurubyadan hawshooda aasaasiga ahi waa xiriirinta ereyada ama

weeraha. Xiriiriyeyaasha ugu muhimsan iyo waxa ay kala qabtaan waxaa ka

mid ah:

iyo

Xiriiriyahani wuxuu isku xiraa magacyo, magacuyaallo iyo tirooyin.

Tus.:

Cali iyo Maxamed waa walaalo

Aniga iyo adiguba waan aragnay

Labaatan iyo shan sano ayuu jiraa

na

Waxay isku xirtaa laba weerood, siiba marka ay kala leeyihiin yeele ama

fal kala duwan, weerta labaad ereygeeda koobaad ayayna isku lifaaqdaa.

Tus.:

Cali bariis buu cunay Jaamacna baasto

Guriga ayaan aadayaa waana seexanayaa

Waan tagayaa adiguna?

oo

Xiriiriyahan siyaabo kala duwan ayaa loo adeegsadaa, inta ugu

muhimsanina waa kuwan:

- Iskuxiridda labo weer tebineed oo ebyoon ama labo weer amar. Tus.:

Awees waa wiil dheer oo cas

Geeddi oo dhowaan yimid baa keenay alaabta

Soo orodoo ii kalay!

- Iskuxiridda laba fal oo isku mar la qabtay. Tus.:

Anigoo soo socda baa Cali ii yeerey

ee

Xiriiriyahanna siyabo kala duwan ayaa loo adeegsadaa:

- wuxuuna isku xiraa laba weerood. Tus.:

Amed ma seexan ee Ubax baa seexatay

Daah ha cunee

Aan seexannee, nalka naga dami!

- Waxaa kaloo loo adeegsadaa orah magaceed (nominal phrase)

gudaheeda. Tus.:

Dukaanka dahabka ee Caasho ayaa dhow

-se

Waa xiriiriye lid oo isku naba weerta dambe ereygeeda koobaad sida aan

ku soo aragnay –na. Tus.:

Faarax wuu tagay Geeddise wuu seexday

ama/mise

Labadan xiriiriye waxay isku xiraan labo erey ama labo weerood oo kala

duwan. Mise weer weyddiimeed ayaa loo adeegsadaa, amana weer aan

weddiin ahayn.Tus.:

Cali guriga ayuu jiraa ama shaqada

Yaad doonaysaa, Cabdullaahi mise Saciid?

laakiin/haseyeeshee

Labadan xiriiriye, inkastoo aan ahayn qurbyo, haddana hawshoodu kama

duwana waxa ay qabtaan xiriiriyeyaasha kale, sida xiriiriyaha ee ayay u

muujinayaa micno iska soo horjeeda. Tus.:

Calasow wuu yimid laakiin kuma arkin

Saynab way timid haseyeeshee kuma arkin

5.3 Qurub diiradeedyada (focus marker)

Qaybtan waxay ka koobantahay: baa iyo ayaa. labadan qurub oo isku

si loo adeegsado waxay diiradda saaraan magaca ay ka dambeeyaan ama ay ku

ag dhowyihiin, hawshooduna waxay tahay in ay muujiyaan in magacaasi uu

yahay mid sida warka cusub ee la rabo in loo gudbiyo dhageystaha ama

akhriyaha, Tus.:

Cali baa ka yimid Afgooye

(weertan waxaa laga dareemayaa in horey loo ogaa in laga yimid Afgooye,

warka cusubse wuxuu yahay in Cali uu yahay qofka yimid oo ah yeelaha

weerta, weertaa waxay jawaab u tahay weyddiinta ah: yaa ka yimid Afgooye?)

Qurubyadan marka ay diiradda saarayaan layeelaha waxay ku dhafmaan

magacuyaallaka dhimman oo yeelaha ah.Tus.:

Gabadhu Cali bay (baa+ay) aragtay

Gaar ahaan marka la hadlayo qurubkan wuxuu ku lifaaqmi karaa magaca:

Calaa (Cali + ayaa) yimid

Waxaa kaloo qurub diiradeedyada la halmaala ereyga waxaa. Ereygan

hawshiisu kama duwana midda ay qabtaan labada qurub ee aan kor ku soo

xusnay, laakiin dhaqan gaar ah ayuu leeyahay marka laga eego xagga

weereynta, maxaayeelay magaca uu diiradeynaayo wuxuu u wareejiyaa weerta

dhammaadkeeda.Tus.:

Aadan wuxuu arkay faras cad

(Aadan faras cad ayuu arkay)

La soco casharka 11aad

 Diyaarintii: Prof. Cabdalla Cumar Mansuur & Profs. Annarita Puglielli.