Naxwaha Af-soomaaliga Casharka 7aad

Falalka

Waxaanu halkaan ku soo koobaynaa sifaynta sarfaha hodanka ah ee

falalka af-somaaliga, ha ahaato xagga isrogrogga iyo xagga farcamidda.

Dhismaha aasaasiga ee qaababka falalka af-soomaaliga intooda badani waa

sidatan:

          I                                 II                          III                             IV

Salka ereyga                Salkordhiye                 Qof                  Isrog.(amminka)

I - Salka ereyga

Waa unugga matilaya micnaha ereyga. Waxaana ka mid ah falalka

sida: cun, qor, xir, dil iwm. Dhammaan sal-faleedyada fal-gudbayaasha iyo falmagudbayaasha

ee aan lahayn lifaaqyo (yacnii dibkabe la’aan ah) waxay ka mid yihiin kooxda isrogrogga 1°.

Sida aan dib ugu arki doonno xitaa salka ereyga wuxuu noqon karaa mid ka

kooban sal iyo dibkabe, sida falalka asalkoodu ka soo jeedo magac: duq, carro

iwm oo markii lagu lifaaqo dibkabaha -ow ay noqonayaan falal. 

Tus.:

Duqow < duq + ow

Carrow < carro + ow

micnihii magacyadan waxaa loo rogay micna aan kii hore ka duwanayn,

laakiin leh qaab faleed.

II - Salkordhiye

Waa wax markii lagu lifaaqo salka uu ereyga ku kordhiyo micna

dheeraad ah, isagoo beddelaya xataa tirada kaqaybgalayaasha hawsha, sida aan

ka dareemayno weertan:

Koobku waa jabay

Weertani waxay leedahay hal magac oo yeele ah, falkuna waa fal-magudbe,

weerta:

Maryan koobka way jabisay

waxaa ku jira labo magac oo kala ah yeele iyo layeele, falkuna markan waa

fal-gudbe. Haddaba sal-faleedka jab oo ah fal-magudbe ka tirsan kooxda

isrogrogga 1° waxaa lagu kabay salballaariyaha -is oo ka dhigay fal-gudbe oo

ka tirsan kooxda isrogrogga 2°.

III – Qof

Waa shayga muujinaya iswaafajinta falka iyo qofka ah falaha weerta:

 (Iyadu) way cuntay                [ cun ]               [ t ]                             [ ay ]

sal                    waaf. qf 3°dh              isrog. tagto

(Annagu) waan cunnay          [ cun ]              [ n ]                             [ ay ]

sal                    waaf. qf 1°w               isrog. tagto

(Isagu) wuu cunay                   [ cun ]             Ø                                 [ ay ]

sal                    waaf. qf 3°ke              isrog. Tagto

IV – Isrogrogga

Isrogroggu waa shayga muujinaya falka amminkiisa (tense), muuqaalkiisa

(aspect) iyo habkiisa (mood). Iskudhafka lifaaqa iswaafajiyaha qofka iyo

amminku wuxuu soo saaraa 5 qaab oo kala duwan, laakiin waxaa loo

adeegsadaa 8 nooc magacuyaal oo kala duwan. Arrintaasna waxaa tusaale

ahaan aan ka arkaynaa falka cun isrogroggiisa amminka joogtada iyo tagtada

ah:

qofka		tagto	joogto
1 ke	(Waan)	cun – Ø – ay	cun – Ø – aa
2 ke	(waad)	cun – t – ay	cun – t – aa
3 ke. l	(wuu)	cun – Ø – ay	cun – Ø – aa
3 ke.	(way)	cun – t – ay	cun – t – aa
1 w. so	(waan)	cun – n – ay	cun – n – aa
1 w. mi	(waynu)	cun – n – ay	cun – n – aa
2 w	(waad)	cun – t – een	cun – t – aan
2 w	(way)	cun – Ø – een	cun – Ø – aan

Sida muuqata waa eber (Ø) lifaaqa qof qofka 1°ke, 3°ke.l; 3°w; lifaaqa -twaxuu

u gaar yahay qofka 2°ke, 3°ke.dh, 2°w; lifaaqa -n- isna waxaa u gaar

yahay qofka 1°w. Lifaaqyadan waxaa lagu sii lifaaqaa dibkabaha isrogrogga

falka tagtada oo ah -ay ama -een, marka falku uu yahay joogtana waxaa lagu

lifaaqaa -aa/-aan. Dabcan, isrogrogyada noocyadoodu way badanyihiin oo

kuma eka oo keliya midka la xiriira amminka aan tusaale ahaan kor ku soo

muujinnay, laakiin waxaa jira kuwa kale oo la xiriira muuqaalka (aspect),

habka (mood) iyo xataa marka falku yahay qaab diidmo ah (tusaalooyinka la

xiriira isrogroyadan waxaa laga helayaa shaxda isrogrogga falalka).

La soco casharka 8aad

Diyaarintii: Prof. Cabdalla Cumar Mansuur & Annarita Puglielli.